Okul Yöneticilerinin Değerler Eğitimindeki Rolü

Okul Yöneticilerinin Değerler Eğitimindeki Rolü

Dr. Mehmet Birekul[1]

Özet

Değerler bir ömür boyu çevrenin etkisiyle ve kişinin çabalarıyla pekişip insan davranışlarına yansımaktadır. Değerler eğitiminde aile ve öğretmen kadar okul yöneticilerinin rolü de oldukça önemlidir. Çünkü öğrencinin sosyal bir birey olarak hayatına devam etmesi, aileden sonra okul yaşantısında değerleri yaşantısına yansıtmasıyla mümkün olur. Okul hayatındaki çeşitli ders programlarında değerlere ait önemli bilgi edinirler. Bu kapsamda okul yöneticileri öğrencilere ailede edindikleri değerleri daha da kapsamlı bir şekilde öğretme çabasında girerler. Çalışmamız kapsamında okul yöneticilerinin değerler eğitimindeki rolü incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Değerler, Değerler Eğitimi, Okul Yöneticisi

Abstract

Values are reinforced by the effect of a life time with the person’s efforts and the enviroment and reflect the human behavior.School administrators have the vital role in values education.As a social individual to continue his life as  a student the the family would be able to reflect on the experiences of school life.They learn the significant information of value in a variety on courses in school life or school period. In this context , schoool admisitrators go into the effort of teaching values in more comprehensive manner than that acquired in family.In our study the role of school administrators in values teaching is examined.

Key words: values, teaching values, school administrators.

Giriş

Öğretimin sadece zihinsel öğrenmelerle sınırlı kalmayıp, öğrencile­rin duygu, tutum vb. davranışlarının hepsinin geliştirilmesi yani eğitimin bütünselliğini tamamlayan unsur değerler eğitimidir. Yaşamda davranışlara yön veren; birey ve toplum tarafından sahip olunması istenen nitelikleri simgeleyen ilke, standart ve düşünceler biçiminde tanımlanan değerlerin eğitimi ailede başlayan; aile, toplum ve eğitim kurumlarını kapsayan çok boyutlu bir süreçtir. Bu açıdan değerler eğitimi insanın genel olarak toplumsal yapıya uyum sağlamasında da büyük öneme sahiptir.

Yeni yetişen bir insan için hangi davranışların doğru, hangi davranışla­rın yanlış olduğu bir insanın hayatını hangi temel değerlere yönlendirmesi gerektiği okul ders programlarında doğrudan veya dolaylı olarak yer al­maktadır. Bu çerçevede, değerlerin öğretimi dünyanın her yerinde okul eği­timinin amaçları arasında bir şekilde bulunmaktadır. Yapılan çalışmalara göre öğrencilerin değerler eğitimi ile ilgili olarak sorumluluk, yardımlaşma ve dayanışmayı öğrendikleri; saygı, hoşgörü ve yardımseverlik değerlerini günlük yaşamlarına aktarmaya çalıştıkları gibi sonuçlara ulaşılmıştır.

Bilindiği gibi, eğitim programlarında yer alan genel amaçlar, tüm okullarda gerçekleştirilmesi istenen devletin uzak hedeflerine yani devletin eğitim politikasına katkıda bulunmak durumundadır. Genel amaçlar, Tür­kiye’deki tüm okullarda ve tüm derslerde ulaşılması istenen özellikleri ifa­de etmektedir. Buna göre, değerlerin öğretimi tüm derslerin veya tüm okul çalışanlarının ortak hedefidir. Son yıllarda hızla yok olmaya doğru giden değerlerimizi korumak, çocuklarımıza daha yaşanılabilir bir dünya bırakmak için Milli Eğitim Ba­kanlığı (MEB) yeni geliştirdiği öğretim programlarına doğrudan değerlerimizle il­gili konuları yerleştirmiştir. Bu çerçevede, okullarda uygulanan mevcut anaokulu programlarında, Hayat Bilgisi, Düşünme Eğitimi, Sosyal Bilgiler, Türkçe başta olmak üzere tüm derslerde değerlerin öğretimi yer almaktadır. Bu doğrultuda yapılan araştırmanın amacı okul yöneticilerinin değerler eğitimindeki rolünün incelenmesidir.

Değer Kavramı ve Özellikleri

Değer kavramı, çok farklı biçimlerde anlamlandırılmasının yanı sıra sözlük anlamı olarak “bir şeyin önemini belirlemeye yarayan soyut ölçü, bir şeyin değdiği karşılık, kıymet, bir şeyin para ile ölçülebilen karşılığı, kıymet, paha, valör, üstün nitelik, meziyet, kıymet” şeklinde tanımlanmaktadır (TDK, 2014). Değer kelimesini, günlük dilde, bir şey için biçilen kıymet şeklinde kul­lanıyoruz. Bu nedenle sözlüklerde değer, bir şeyin önemini belirlemeye ya­rayan soyut ölçü, bir şeyin değdiği karşılık, kıymet olarak tanımlanmakta­dır (Aydın ve Gürler, 2012: 1).

Değer, bir sosyal grubun veya toplumun kendi varlık, birlik, işleyiş ve devamını sağlamak ve sürdürmek için üyelerinin çoğunluğu tarafından doğru ve gerekli oldukları kabul edilen; onların ortak duygu, düşünce, amaç ve menfaatini yansıtan genelleştirilmiş temel ahlaki ilke veya inançlara denir (Genç ve Eryaman, 2008: 90).

Değerlerin temel özellikleri şu şekilde sıralanabilir (Özgener, 2000: 174):

-Değerler büyük ölçüde kişiseldir, her bir kişinin karar ve tercihlerini ifade eder.

-Değerler aynı zamanda bir insan grubu tarafından ortaklaşa düzenlendiğinden dolayı sosyaldirler.

-Değerlerler seçiciliğin ürünü olup, bireyden bireye, toplumdan topluma, organizasyondan organizasyona farklılık gösterir.

-Değerler nesilden nesile aktarılan deneyimlerin bir ürünüdür. Belli bir zaman dilimi içinde süreklilik gösterirler.

-Değerler değişebilir ve değişirler. Onlar bireyleri bir arada tutan, istikrarı sağlayan sosyal bir dokudur ve nispeten kişiliğin statik bileşenlerindendir.

-Değerler büyük ölçüde toplumda insanoğlunun gerçekleştirdiği ve gerçekleştirmek istediği rolüyle ilişkilidir.

Değerleri Öğrenme ve Öğretme

Eğitimde öğrenme önemli bir konudur. Bu noktada öğrenme kavramı sözlük anlamında “öğrenmek işi, kavramsal düzenlemeler yapma süreci, alıştırma ve uygulamaların oldukça sürekli olan etkilerine verilen ad, belli bilgi, beceri ve anlayışlar edinme ve tepki ile davranışlarda her zaman ya da kimi durumlarda yaşantıların oluşturduğu değişme” olarak tanımlanmaktadır (TDK, 2014). İnsan geçmişte yaşamış ve öğrenmiş olduklarının ürünüdür. Öğrenme insana belirli konularda bilgi sağlar, değer sistemlerini ve inançlarını etkiler ve her açıdan hayata bakışını belirler. Bu açıdan öğrenme, doğuştan itibaren başlayan ve ömrün sonuna kadar sürebilen çok yaygın bir süreç olarak hayatımızdaki ayrıcalıklı yerini korumaktadır. Bu ayrıcalıklı konum, her yaş ve dönemde, bu sürece çok dikkatli eğilmemizi gerektirmektedir. Bu yönü, öğrenmenin kişisel boyutunu ortaya çıkarmaktadır (Özer, 2005: 105).

Birçok ülkede değerlerin öğretimi, giderek daha çok ilgi görmektedir. Bu kapsamda okulların neyin doğru neyin yanlış olduğunu öğretmesi beklenmektedir. Bu görüşe göre öğretim doğru söyleme, diğerlerini umursama ve toplumsal olarak kabul gören temel değerleri destekleme üzerine kurulmaktadır. Ancak bu değerlerin yalnızca kuramsal olarak öğretilmesi yeterli değildir. Çünkü çocuklar ahlâki eylemlerin nedenlerini öğrenmeye, günlük yaşamda karşılaşacakları ahlâki çatışmaları çözmek için gerekli becerileri kazanmaya gereksinim duymaktadırlar (Çengelci, 2010: 7).

Değer Eğitimi

Tüm toplumlar, değerlerini yeni yetişen nesillere kazandırmak için çaba harcamaktadır. Bu çaba toplumsallaşma sürecinde kendini göstermekte, toplumsal yaşamdaki her tür eylem değerlere göre algılanıp değerlendirilmektedir. Bireyden beklenen, içinde yaşadığı toplumun değerlerini benimseyerek bunları olgu ve olaylara yaklaşımında ve davranışlarında ölçüt olarak kullanmasıdır (Kıncal, 2007: 26). Okulun gerek kendi sorumluluğunu gerekse toplumun beklentilerini karşılamak amacıyla, gençlerin değer edinmelerini ya da değerlerini geliştirmelerine yönelik yapmış olduğu uygulamalar genel olarak değerler eğitimi tabiri ile adlandırılmaktadır. Bu bağlamda değerler eğitimi tabiri toplumsal hayatı etkileyen bütün duyuşsal alana ait bilgi beceri ve tutumların kazandırılmak amacıyla uygulanan faaliyetleri kapsayan şemsiye bir kavram olarak kullanılmakta­dır (Ekşi ve Katılmış, 2011: 13).

Değer eğitimi, eğitimin ve etiğin çok yönlü bileşimidir. Şunu ifade edelim ki, değer eğitimin topyekun modelin (çerçevenin) sadece bir parçası olarak ele almak yanlıştır. Değer, eğer eğitim sözkonusu ise ve tabiri yerinde ise modelin ruhudur (Dilmaç, 1999: 21). Değerler eğitimi bireylerin kendi ahlaki kodlarını geliştirmelerini ve diğer insanların ahlaki kodları ile ilgilenmelerini sağlar. Ayrıca değerler eğitimi bireylerin kendi deneyimleri üzerinde düşünüp, bu deneyimlerin anlamları ve örneklerini araştırmalarına yardımcı olur. Bireyin öz saygısının oluşumunu ve dürüstlük, doğruluk, adalet gibi olağan değerlere saygı duymasının sağlanmasını yine değerler eğitimi sağlar (Can, 2008: 12).

Değer Eğitiminde Yönetici

Okullarda yapılan değer eğitimi uygulamalarının merkezi yöneticidir. Bu nedenle değişimin öncüsü olan müdürün sahip olacağı vizyon, kurumu dönüştürecek ve geliştirecek faaliyetleri içerecek genişlikte olmalıdır. Zira okul kültürünün bir metodoloji bütününde yapılan uygulamalar ve bunun sonucunda ortaya çıkan değişimle etkilendiği değer eğitimi teorisyenleri ile liderlik teorisyenleri tarafından kabul edilmektedir (Ekşi ve Okudan, 2011: 179). Fakat değişimin gelişmeyi engellemeyen değerleri yok etmesinin de önüne geçilebilmelidir.

Okul yöneticisi değişmeyi engelleyen değerlerin yerine, değişmeyi sağlayan değerleri yerleştirirse değişme gerçekleşebilir.  Okul yöneticisi değerleri sözle değil, uygulayarak yerleştirmelidir. Bunun yanında okul yöneticisinin değişme sürecinde bir takım sembolük etkinlikler düzenlemesi kordinasyon ve dayanışmayı arttırır (Çelik, 2011: 60). Değer eğitimi programı ve uygulamalarında yönetici (müdür) yegâne unsurdur. Değer eğitimi teorisyenleri ile liderlik teorisyenleri, bir metodoloji çerçevesinde yapılan uygulamalar ve bunun sonucunda elde edilen değişimin organizasyon kültürünü etkilediği noktasında fikir birliği içindedirler. Okul için düşünüldüğünde kurumu dönüştürmek ve geliştirmek ile ilgili faaliyetleri birici elden planlayacak olan eğitim yöneticisi olduğuna göre müdürün vizyonu kurum kültürünü değiştirmede ön plana çıkmaktadır (Okudan, 2010: 36).

Yönetici, kurumun içinde bulunduğu çalışma yaşamı sebebiyle olayların değerlemesini yapar. Bunun dışında asıl hedefleri tespit eder. Bu hedeflere erişmek için birtakım kararları alır. Fiili durumu tespit edilen hedeflere ne düzeyde uyduğunun değerlemesini gerçekleştirir. Belirli koşulların gerçekleştirilmesiyle hedefleri tekrar gözden geçirmekte ve değiştirmektedir (Dinçer, 1996: 57). Örneğin bir öğretmenin okul yöneticisinin odasına girerken önünü iliklemesi saygıya dayalı bir değer olarak görülebilir. Bu davranışın dayandığı değer, öğretmenin kafa ve kalbiyle uyuşmuyorsa bürokratik bir kural gibi işlev görür. Bu durumda değerin psikolojik enerjisi kaybolur. Bununla birlikte saygıya dayalı değerlerin davranışa dönüştürülmesi, okul yöneticisinin öğretmene saygı ve anlayışına da bağlıdır. Kendisi saygı bekleyen ancak öğretmenine saygı göstermeyen okul yöneticisi, okul ortamında saygı kültürünü oluşturamaz (Çelik, 2011: 63). Bu durum okul yöneticisinin öğrencilere karşı davranışlarında da aynı sonucu vermektedir.

Okulda uygulanan değer eğitimi programlarında yönetim, destekleyici ve sahiplenici rolü ile çok önemli bir vazifeyi yerine getirmektedir. Kabul edilsin ya da edilmesin etkili bir liderlik ile okulların her unsuru, öğrencinin karakterini şekillendirecek potansiyele sahiptir (Lickona, 1991; Okudan, 2010: 36). Netice itibariyle yeni bir programın uygulayıcısı olarak müdürden beklenen okullarda değer eğitimi programını etkili kılmaktır. Müdür, değer eğitimi programının uygulanması ve geliştirilmesiyle ortaya çıkacak olan faydadan sorumludur (Ekşi ve Okudan, 2011: 179).

Sonuç

Okulda uygulanan değer eğitiminin hedefleri; öğrencilere toplumsal değerleri öğretmek ve iyi davranış alışkanlıkları kazandırmak, öğrencilerin olumlu davranışlarını ödüllendirerek ahlakî muhakeme becerilerini geliştirmektir. Dolayısıyla değer eğitimi, evrensel ve toplumsal bir takım değerlerin okul yaşamına sistemli olarak yerleştirilmesi sürecidir. Değer eğitimi kısa vadeli bir girişim olmaktan ziyade yaşam boyu süren bir aktivitedir. Değer eğitiminde çeşitli yöntem ve teknikler kullanılarak, öğrencilerin hayatlarında ahlakî bakış açısı kazanmalarına yardım edilir.

Değerler kültüre ve topluma anlam ve önem veren ölçütlerdir. Değerler kavramsal olarak bilinir, coşkusal olarak yaşatılır, paylaşılır, önemsenir ve uslamlama normları gibi kullanılırlar. Değerler sistemi insan deneyimlerini yansıtır ve insan deneyimleri üzerinde doğrudan bir etkide bulunurlar. Değerler sistemi kişilerden neyin istendiğini, kişilere neyin yasaklandığını: neyin ödüllendirilip neyin cezalandırıldığını belirler. Sonuç olarak okul yöneticilerinin okulları değerlere göre yönetmesi okulların amaçlarına ulaşmasında değerlerden yararlanması, çalışanların çabalarına değer verilmesi, çalışanların değerlerinin ve örgütsel değerlerin yönetime katılması gibi açılardan önem taşımaktadır.

Kaynakça

Aydın, M. Z. ve Gürler, A. Z. (2012), Okulda Değerler Eğitimi: Yöntemler Etkinlikler Kaynaklar, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım,

Can, Ö. (2008), Dördüncü ve Beşinci Sınıf Öğretmenlerinin Sosyal Bilgiler Dersinde Değerler Eğitimi Uygulamalarına İlişkin Görüşleri, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi

Çelik, V. (2011), Eğitimsel Liderlik, Ankara: Pegem A Yayıncılık

Çengelci, T. (2010), İlköğretim Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Değerler Eğitiminin Gerçekleştirilmesine İlişkin Bir Durum Çalışması, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü

Dilmaç, B. (1999), İlköğretim Öğrencilerine İnsani Değerler Eğitimi Verilmesi ve Ahlaki Olgunluk Ölçeği ile Eğitimin Sınanması, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi

Dinçer, Ö. (1997), Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası, İstanbul: Beta Basım Yayın

Ekşi, H. ve Katılmış, A. (2011), Karakter Eğitimi El Kitabı, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara

Ekşi, H. ve Okudan, A. Y. (2011), Eğitim Yöneticilerinin Bakış Açısı İle Değerler Eğitim, Türk Fen Eğitimi Dergisi, Yıl:8, Sayı:2

Genç, S. Z. ve Eryaman, M. Y., (2008), Değişen Değerler ve Yeni Eğitim Paradigması, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:9, Sayı:1

Kıncal, R. (2007), Vatandaşlık Bilgisi, Ankara: Nobel Yayınları

Okudan, A. Y. (2010), Eğitim Yöneticilerinin Değerler Eğitiminin Önemi Etkileri ve Uygulamalar Hakkındaki Görüşleri, İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi

Özer, M. A. (2005), Etkin Öğrenmede Yeni Arayışlar: İşbirliğine Dayalı Öğrenme ve Buluş Yoluyla Öğrenme, Ahmet Yesevi Üniversitesi Bilig Dergisi, Sayı:35

Özgener, Ş. (2000), Değer Yönetimi: İmalat Sanayindeki Türk Yöneticilerinin Yükselen Değerlerine İlişkin Bir Araştırma, Muğla Üniversitesi SBE Dergisi, Cilt:1, Sayı: l

TDK, Büyük Türkçe Sözlük, 15.12.2014 tarihinde http://tdkterim.gov.tr/bts/> adresinden alınmıştır.

[1] Hüma Okulları Kurucu Temsilcisi

Mehmet Birekul,2016