TEMEL LİDERLİK KURAMLARI
TEMEL LİDERLİK KURAMLARI
1- LİDERLİK NEDİR?
Liderlik, grup etkinliklerini grup hedeflerine ulaşma doğrultusunda etkileme sürecidir.
Liderlik, görüşleri, eylemleri ve eğilimleri, etkileme, yönlendirme ve yönetmedir.
Liderlik, lider ile her bir izleyici arasında oluşan çift yönlü bir etkileşimdir.
Liderlik, güçlü bir etkidir.
Liderlik, etkili kişisel özelliklere bağlı bir güçtür.
Liderlik, izleyicilerin düşünce ve eylemlerini etkileme doğrultusunda güç kullanmadır.
Lider, küme üyelerinin kendisine yaptığı etkiden daha fazlasını onlara yapabilen küme üyesidir.
2- LİDER ile YÖNETİCİ ARASINDAKİ FARKLAR NELERDİR?
Lider, grup üyelerince izlenen kişidir. Tüm yöneticiler lider değildir. Yöneticinin grup üyelerinin çoğunluğu tarafından benimsenmesi gerekmez. Lider ise grup üyelerinin tamamı veya çoğunluğu tarafından izlenen kişidir. Lider atamayla gelmediği için onun hiyerarşik yapı içinde belli bir konumu yoktur, informal liderler iş gruplarının lideridir; ancak bunlar yönetici değildir.
Lider, grup üyelerinin duygusal olarak da kabul ettiği kişidir. Zaleznik’e göre yönetici rasyonel karar veren ve sorun çözen kişidir. Lider ise grup üyelerinin beklentilerini karşılayan kişidir.
Yönetici örgütsel amaçlan gerçekleştirmeye çalışır. Liderin temel ilgi alanı ise izleyenlerin ihtiyaçlarının karşılanmasıdır. Yönetici örgütsel amaçları gerçekleştiremediği zaman başarısız olurken, lider grup beklentilerini karşılamadığı zaman başarısız olur.
3- LİDERİN ETKİ KAYNAKLARI NELERDİR?
Yasal Güç: Yasal güç, liderin hiyerarşik yapı içindeki konumuna ya da rolüne bağlı olarak sahip olduğu yetkiye dayalı güçtür.
Ödül Gücü: Liderler genellikle örgütteki ödül gücünden yararlanarak astlarının yeteneklerini değerlendirirler. Liderler işgörenlerin istediği ödülü kontrol ederler. Kime ne kadar ödül verileceğine liderler karar verir.
Zorlayıcı Güç: Bu güç, ödül gücünün karşıtı olan bir güçtür. Zorlayıcı güç, liderin direktiflerine karşı astların itaatsizlik göstermesi durumunda kontrol etme ve cezalandırma gücünü yansıtmaktadır.
Uzmanlık Gücü: Bu güç, grubun ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olarak liderin sahip olduğu özel yetenek ve bilgilerdir.
Karizmatik Güç: Karizmatik güç, liderin izleyenler üzerinde sahip olduğu güçlü etkiye dayanır. Bu karizmaya dayalı güç, liderin izleyenler üzerindeki çekiciliğini ve saygısını yansıtmaktadır.
4- LİDERLİK KURAMLARI NELERDİR?
1- Özellik Kuramları (Etkili Liderin Özellikleri)
2- Davranışsal Kuramlar
a- Ohio State Üniversitesi çalışmaları
b- Michigan Üniversitesi çalışmaları
c- Yönetim gözeneği kuramı
3- Durumsallık Kuramları
a- Yol-Amaç Kuramı
b- Fiedler’in Durumsallık Kuramı
c- Vroom ve Yetton’un Normatif Kuramı
d- Hersey ve Blanchard’ın Durumsal Liderlik Kuramı
e- Reddin’in Üç Boyutlu Liderlik Kuramı
5- LİDERİN, İZLEYİCİLERİNDEN FARKLI 5 TEMEL ÖZELLİĞİ NELERDİR?
1- Kapasite (Zeka, dikkat, orjinallik, dikkat)
2- Başarı (Eğitim, bigi, atletik başarı)
3- Sorumluluk (Bağımlılık, girişim, direnme, saldırganlık, kendine güven, üstün olma isteği)
4- Katılma (Etkinlik, sosyallik, işbirliği, uyum sağlama)
5- Konum (Sosyo-ekonomik konum, popularite)
6- ETKİLİ LİDERİN ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
Zeki olma, baskın olma, kendine güven, yüksek enerji vb…
Davranışsal kuramlar, lider davranışının iki önemli boyutu üzerinde durmuştur. Bunlar görev yönelimli ve ilişki yönelimli liderlik davranışlarıdır. Davranışçı kuramlara göre etkili lider, bireysel ya da grupsal hedeflere ulaşmayı sağlamada iki yol izler; 1. Görev yönelimli liderlik davranışı sergileyerek işgörenleri daha kaliteli iş yapmaya yöneltir. 2. Grup üyelerine destek sağlayarak işgörenlerin bireysel hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olur.
7- OHIO STATE ÜNİVERSİTESİ ÇALIŞMALARI NELERDİR?
Lider davranışının grup üyelerinin iş doyumu ve başarısı üzerinde etkili olduğu belirlenmiştir.
Görev yönelimli liderlik davranışı doğrudan örgütsel amaçlarla ilgilidir. Bu boyut, örgütleme, görev analizi yapma, iletişim kanallarını kurma, işgorenler arasındaki ilişkileri belirleme ve grup performansını değerlendirme gibi davranışları kapsamaktadır. Görev yönelimli liderlik davranışı gösteren kişiler, özellikle üyelerin görevini yerine getirmesine, belirlenen performans standartlarının sürdürülmesine ve tek biçim kurallara uymaya önem verirler.
İlişki yönelimli liderlik davranışı, liderin izleyenlere saygı, güven ve samimiyetini yansıtır. Bu liderler izleyenlerin rahatına, düşüncesine konumuna, iş doyumuna ilgi gösterirler. Kişileri dikkate almaya önem veren bir lider, izleyenlerin sorunlarını çözmeye ve onlara arkadaşça yaklaşmaya çalışır, ilişki yönelimli liderlikte, lider ile izleyenler arasında yüksek düzeyde bir psikolojik yakınlık vardır.
8- MICHIGAN ÜNİVERSİTESİ ÇALIŞMALARI NELERDİR?
Michigan Üniversitesi araştırmaları da liderin davranışsal özelliklerini araştırmaya yönelmiştir.
Michigan Üniversitesi çalışma grubu Ohio Üniversitesi gibi lider davranışının iki boyutunu belirledi: İşgörene yönelik liderler, insanlar arası ilişkilere önem veren, astlarının ihtiyaçlarına kişisel ilgi gösteren ve üyeler arasındaki kişisel farklılıkları kabul eden liderler olarak tanımlanmıştır. Üretime yönelik liderler ise tam tersi olarak işin teknik ya da görev yönüne ağırlık vermektedirler. Üretim Yönelimli liderlere göre grup üyeleri örgütsel amaçların gerçekleştirilmesinde bir araç olarak görülmektedir
9- YÖNETİM GÖZENEĞİ KURAMI HAKKINDA BİLGİLER.
Yönetim gözeneği kuramı lider davranışının iki boyutu üzerinde odaklanmıştır. Birinci boyut insana ilgiyi ya da liderin izleyenlere ilişkin yönelimini göstermektedir. İkinci boyut ise üretime ilgiyi yansıtmaktadır. Yönetim matrisi her eksen boyunca dokuz olası pozisyona sahiptir. Bu matrise göre seksen bir çeşit liderlik davranışı ortaya çıkmaktadır.
Yönetim Gözeneği Kuramı’na göre 5 temel liderlik biçimi vardır.
a) Zayıf Liderlik: Lider izleyenleri kendi haline bırakmıştır. (1.1)
b) Otorite ve İtaat: Lider maksimum “düzeyde görevle ilgilenir; bunun için güç, yetki ve denetimden yararlanır.
c) Şehir Kulübü Liderliği: Lider işgörene en üst düzeyde önem verirken, üretime en alt düzeyde önem vermektedir. Bu liderlik biçimi 1,9’luk liderlik biçimi olarak görülmektedir.
d) Denge Sağlayıcı Liderlik: Lider mevcut yapıyı koruma ve devam ettirmeye çalışır. 5,5’lik liderlik biçimi olarak tanımlanan bu liderlik biçiminde, hem üretime hem de işgörene orta düzeyde bir ilgi vardır.
e) Grup Liderliği: 9,9’luk liderlik biçimi olarak tanımlanan bu liderlik biçiminde, hem üretime hem de işgörene en yüksek düzeyde ilgi gösterilir. Katılma ve özdeşleşmenin yüksek olduğu bu liderlik biçiminde lider, grup üyeleriyle güçlü bir işbirliği yapmaktadır.
10- DURUMSALLIK KURAMLARI HAKKINDA BİLGİLER.
Liderlik konusunu araştıran araştırmacılar, belli bir tarihsel süreç içinde, liderlikteki başarının sadece liderlik özelliklerine ya da liderin tercih ettiği davranış biçimine bağlı olmadığı sonucuna vardılar. Böylece liderlik davranışındaki başarının oldukça farklı değişkenlere bağlı olduğu görüldü. Durumsallık kuramları, çağdaş liderlik kuramları arasında yer almaktadır. Liderlik konusunda yapılan önceki çalışmalarda daha çok liderin kişilik özellikleri ile lider davranışları arasındaki ilişki araştırılmıştır. Durumsallık yaklaşımları, farklı durumlarda etkili olabilecek liderlik davranışlarının önceden kestirilmesinin mümkün olmadığını savunmaktadır. Yani bu yaklaşıma göre, her ortamda geçerli olabilecek en etkili bir liderlik biçimi yoktur.
11- YOL AMAÇ KURAMI HAKKINDA BİLGİLER.
Yol-amaç kuramı, lider etkililiğini açıklamaya yönelik olarak geliştirilen bir durumsal liderlik kuramıdır. Bu kuram, liderliğin görev ve ilişki davranışını benimsemektedir. Yol-amaç kuramı, liderin izleyenlerin gösterilen amaca ulaşabilmeleri için onları amaca güdülemesini üçüncü boyut olarak eklemektedir. Bu kuramda liderin izleyicileri nasıl etkilediği, iş ile ilgili amaçları nasıl algıladığı ve amaca erişme yollarının neler olduğu üzerinde durulmaktadır. Yol-amaç kuramına göre amaca, liderin güdülenmesinden çok izleyenlerin güdülenmesi önemlidir.
Yol-amaç kuramı 4 temel liderlik davranışı üzerine odaklanmıştır.
1- Emredici Davranış: Bu liderlik davranışı, izleyicilerin kural mevzuata ilişkin sorularını açıklamaya çalışır.
2- Başarı Yönelimli Davranış: Amaçlar önündeki engelleri kaldırma, performans geliştirme, mükemmelliği vurgulama, işgörenlere güven verme ve onlara yüksek standartlar sağlamadır.
3- Destekleyici Liderlik: Dostça bir çalışma iklimi oluşturma ve işgörenlerle ileri düzeyde ilgilenmedir.
4- Katılımcı Liderlik: Lider karar vermeden önce iş görenlerin düşüncelerini alır ve onları karar verme sürecine katar.
12- FIEDLER’İN DURUMSALLIK KURAMI HAKKINDA BİLGİLER.
Bir ortamda liderin doğması olanaksız olmayabilir ama gerekli de olmayabilir. Lider, ortamın uygun olma durumuna göre ortaya çıkar. Bir durumun lider açısından uygun olup olamaması 3 faktöre bağlıdır.
1- Lider ile izleyenler arasındaki ilişkinin niteliği,
2- Görevin iyi yapılandırılması derecesi,
3- Liderin konumsal gücü.
Fiedler’in durumsallık kuramına ilişkin yapılan araştırmaların sonuçları şunlardır:
1- İzleyenlerle ilişkisi iyi olan lider, görev yapısını izleyenleri karara katma yoluyla belirlediğinde ve konum gücü de güçlü olduğunda en yüksek etkililiğe ulaşmaktadır.
2- Görev yapısını açıkça belirleyen ve güçlü olan bir lider, izleyenlerle ilişkisi kötü olsa bile, yüksek verim sağlamaktadır.
3- Etkililiği en düşük olan lider, görev yapısını belirlemede, konum gücünü kullanmada ve izleyenlerle ilişki kurmada zayıf olan liderdir.
4- Bir grubun etkililiği kritik durumlarda liderin elverişli liderlik biçimi göstermesine bağlıdır.
5- Herhangi bir grup üyesi uygun ortam oluştuğunda liderlik davranışını gösterebilmektedir.
6- Her ortamda geçerli olan evrensel ve en iyi bir liderlik biçimi yoktur.
13- VROOM ve YETTON’UN NORMATİF KURAMI HAKKINDA BİLGİLER.
Liderin astlarını karar verme sürecine katma durumuna göre uygun liderlik davranış biçimleri geliştirmiştir. Bu liderlik kuramı da, her duruma uygun tek bir liderlik biçiminin olmadığını savunmaktadır. Bununla birlikte otokratik liderlikten demokratik liderliğe doğru geniş bir çerçeve içinde uygun liderlik davranışları oluşmaktadır.
Normatif Kuram’a göre iki durumsallık değişkeni bulunmaktadır. Birincisi, kararın kabulü ve kalitesidir. İkincisi ise liderlik biçimidir. Bu kuramda liderin astlarını karar verme sürecine katma davranışı temel belirleyicidir.
14- HERSEY ve BLANCHARD’IN DURUMSAL LİDERLİK KURAMI HAKKINDA BİLGİLER.
Bu kuramın temel varsayımının lider etkililiğinin lider davranışıyla grup ya da bireyin olgunluk düzeyi arasındaki tutarlılığa dayanmasıdır. Durumsal liderlik kuramını açıklayan iki anahtar liderlik davranışı bulunmaktadır.
(1) İş olgunluğu: Bu olgunluk biçimi daha çok kişinin performansına etkide bulunan eğitim ve deneyimle ilgilidir.
(2) Psikolojik olgunluk: Bu olgunluk biçimi ise kişinin başarı ihtiyacını ve gönüllü olarak sorumluluğu kabul etmesine yönelik güdülenme düzeyini yansıtmaktadır.
15- DURUMSAL LİDERLİK KURAMINA GÖRE LİDERLİK BİÇİMLERİ ?
1- Emir verici liderlik biçimi: Yüksek görev – düşük ilişki.
2- Eğitici liderlik biçimi: Yüksek görev – yüksek ilişki
3- Destekleyici liderlik davranışı: Düşük görev – yüksek ilişki
4- Yetki devredici liderlik: Düşük görev – düşük ilişki
16- REDDIN’İN 3 BOYUTLU LİDERLİK KURAMI HAKKINDA BİLGİLER.
Görev yönelimli liderler, kendisinin ve astlarının çabalarını örgütün ya da grubun amacını gerçekleştirmeye yöneltmektedir. İlişki yönelimli liderler, karşılıklı güven oluşturmaya çalışmakla ve astlarının görüşlerine saygı duymakla tanımlanabilir. Reddin etkililik boyutunu liderin bulunduğu konum gereği, gerçekleştirmekle yükümlü olduğu amaçlan gerçekleştirme derecesi olarak tanımlanmaktadır.
Etkili Liderlik Biçimleri:
1- Geliştirici: Bu liderlik biçiminde lider maksimum düzeyde ilişki ve minumum düzeyde görevle ilgilenir. Geliştirici lider, izleyenlere güven verir.
2- Yönetici: Hem göreve hem de ilişkiye yüksek düzeyde önem verir. Yönetici lider çok iyi bir güdüleyici, yüksek standartları belirleyen, bireysel farklılıkları tanıyan ve grup yönetiminden yararlanan kişidir.
3- Bürokrat: Hem göreve hem de ilişkiye çok az ilgi gösterir. Kuralcıdır. Kuralları kullanarak durumu kontrol etmek ister.
4- İyi niyetli otokrat: Bu lider, göreve yüksek düzeyde, ilişkiye düşük düzeyde önem verir. Bu biçimi kullanan lider ne istediğini bilir ve çalışma arkadaşlarını gücendirmeyecek davranışlar sergiler.
Etkisiz Liderlik Biçimleri:
1- Misyoner: uygun olmayan bir durumda göreve çok fazla ilişkiye ise çok az önem veren liderlik biçimidir. Bu liderler kendi kendine uyumu önemli bir değer olarak görmektedirler.
2- Uzlaştırıcı: Görev yada ilişkiden sadece birisine önem verilmesi gereken bir durumda ikisine de çok fazla önem verilir. Kötü bir karar vericidir ve baskılardan hemen etkilenir.
3- Otokrat: uygun olmayan durumlarda göreve çok fazla ilişkiye ise çok az önem verirler. Başkalarına güvenmez, sadece mevcut olan işe önem verir.
4- İlgisiz: Uygun olmayan ortamlarda düşük ilişki ve düşük görev eğilimli davranışlar gösterir. Bu liderler pasif ve ilgisiz olarak görülür.
2014
Mehmet BİREKUL
